Zarówno stres, jak i emocje stanowią fundamentalne aspekty ludzkiego doświadczenia, nieustannie wpływając na nasze samopoczucie i funkcjonowanie. Chociaż w potocznym języku terminy te są często używane zamiennie, a emocje bywają postrzegane jedynie jako symptomy stresu, naukowe badania ujawniają, że są to zjawiska odrębne, choć głęboko ze sobą powiązane. Zrozumienie tych naukowych rozróżnień może być przydatne dla lepszego zrozumienia i zarządzania własnymi stanami wewnętrznymi.
Zauważmy, że zarówno stres, jak i emocje są w swojej istocie mechanizmami adaptacyjnymi, które wyewoluowały, aby zwiększyć szanse na przetrwanie.
Stres, jako odpowiedź na zakłócenie homeostazy, przygotowuje organizm do stawienia czoła wyzwaniom 1, podczas gdy emocje, takie jak strach czy gniew, są niezbędne do unikania zagrożeń, a miłość i przywiązanie do budowania więzi.2 To ewolucyjne ugruntowanie obu zjawisk może wskazywać na to, że pełne wyeliminowanie ich z życia nie jest ani możliwe, ani pożądane. Celem staje się raczej zdrowe regulowanie i właściwe wykorzystanie tych wrodzonych
Zrozumienie stresu: reakcja biologiczna i psychologiczna
Stres jest złożoną reakcją organizmu, która ma na celu utrzymanie wewnętrznej równowagi w obliczu wyzwań. Jego naukowa definicja, mechanizmy fizjologiczne i różnorodne formy stanowią podstawę do odróżnienia go od emocji.
Z perspektywy naukowej, stres jest definiowany jako adaptacyjna odpowiedź na wszelkie bodźce fizyczne lub psychologiczne, które zakłócają wewnętrzną równowagę organizmu, czyli homeostazę.1 Mówiąc wprost – nasz organizm podejmuje działania mające na celu sprostać nieoczekiwanej sytuacji, czyli się do niej zaadoptować. Bodźce nazywane są stresorami, a fizjologiczne i behawioralne zmiany zachodzące w odpowiedzi na ich ekspozycję stanowią reakcję stresową.1 Zmiany zachodzące w organizmie, w ramach sytuacji stresowej wynikają ze współdziałania mechanizmów nerwowych, hormonalnych i immunologicznych.
Kluczowe jest, że reakcja na stres ma charakter adaptacyjny, ewoluowała bowiem, aby przygotować organizm do skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami i zagrożeniami, maksymalizując w ten sposób szanse na przetrwanie.1 W tym kontekście stres nie jest jedynie negatywnym stanem, ale raczej fundamentalnym procesem biologicznym mającym na celu przywrócenie równowagi lub przygotowanie do działania. Organizm mobilizuje zasoby, takie jak zwiększone napięcie układu sercowo-naczyniowego, przyspieszony oddech i metabolizm, jednocześnie tymczasowo tłumiąc funkcje zużywające energię, takie jak trawienie, reprodukcja czy odporność.3 To skoordynowane działanie biologiczne podkreśla, że stres jest wyrafinowanym systemem zorientowanym na przetrwanie. Zatem problem pojawia się nie z istnienia stresu, ale z jego nadmiernej aktywacji lub braku regulacji po stanie wzbudzenia.
Fizjologiczny aparat stresu: część współczulna i przywspółczulna
Systemy zaangażowane w reakcję na stres to autonomiczny układ nerwowy (między innymi 😊 ponieważ proces jest złożony), które działa z wykorzystaniem części współczulnej i przywspółczulnej. Spojrzenie na wzajemne działanie obu części może pokazać dlaczego niekiedy trudno jest nam wrócić do równowagi, po tym jak stresor już nie występuje w naszym otoczeniu.
Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) odpowiada za szybką, natychmiastową fazę reakcji na stres. Po aktywacji, stymuluje współczulny układ nerwowy, który z kolei pobudza nadnercza do uwalniania głównie noradrenaliny i adrenaliny.1 Hormony te wywołują błyskawiczne zmiany fizjologiczne, w tym przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, zwiększenie pojemności minutowej serca oraz przekierowanie przepływu krwi do dużych mięśni, przygotowując organizm do intensywnego wysiłku fizycznego. Ta kaskada zdarzeń stanowi rdzeń dobrze znanej reakcji „walki lub ucieczki”.1
Kiedy forma ratunku „walki lub ucieczki” nie jest możliwa uruchamia się układ przywspółczulny AUN, co doprowadza do tonicznego bezruchu. Jest to inna droga adaptacji naszego organizmu do zagrożenia – bezruch.
Jednocześnie nadnercza są aktywowane do uwolnienia kortyzolu, którego poziom ma wpływ na wyhamowanie reakcji alarmowej w organizmie poprzez aktywacje przywspółczulnego układu nerwowego. Dzieje się to w sytuacji kiedy zagrożenie minęło, walka lub ucieczka zakończyła się powodzeniem. 😊
Oczywiście najtrudniejsza sytuacja jest wtedy, gdy przez dłuższy czas jesteśmy w poddawani działaniu stresorów i nasz organizm jest w ciągłej mobilizacji. Możemy wtedy mówić o sytuacji stresu przewlekłego.
Zrozumienie dwufazowego (wzbudzenie i uspokojenie) charakteru reakcji na stres jest kluczowe dla zrozumienia jego wpływu na zdrowie. Działanie obu układów jest zaprojektowane tak, aby „wyłączyć” reakcję na stres, gdy poziom kortyzolu jest wysoki.3 Jednakże, osoby doświadczające chronicznego stresu, będąca cały czas pod wpływem stresorów i odczuwające zaburzoną homeostazę organizmu stają się odporne na sygnały z ciała mówiące o uspokojeniu. W tej sytuacji organizm cały czas uwalniania hormony stresu, co skutkuje ich nadprodukcją.3 Powoduje to przejście od adaptacyjnej, krótkoterminowej odpowiedzi do dysfunkcji długoterminowej.
W sytuacji długiej ekspozycji na stres znaczenie mają technik zarządzania stresem, które promują aktywację układu przywspółczulnego i przywracają równowagę homeostatyczną.
Więcej o rodzajach stresu, stresorach i ewentualnych metodach wspierających Twoją skuteczność w powrocie do hemostazy organizmu w drugiej części.
Zaczerpnięte z prac:
- Physiology, Stress Reaction – StatPearls – NCBI Bookshelf, otwierano: maja 28, 2025, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK531120/
- The Neurobiology of Stress and Emotions – International Foundation for Gastrointestinal Disorders, otwierano: maja 28, 2025, https://iffgd.org/wp-content/uploads/56-Stress-.pdf
- Stress and Your Body | Psychological & Counseling Services – University of New Hampshire, otwierano: maja 28, 2025, https://www.unh.edu/pacs/stress-your-body